Οι δέντρα είναι μάγοι στην απορρόφηση του άνθρακα, αφαιρώντας τον από τον αέρα με εντυπωσιακούς ρυθμούς και αποθηκεύοντάς τον στα σώματά τους. Είναι τόσο καλοί στην αφαίρεση αυτού του αέριου του θερμοκηπίου ώστε η “φύτευση δέντρων” είναι συχνά συνώνυμη με το να κάνει κανείς κάτι καλό για το περιβάλλον.
Και πολλοί άνθρωποι φυτεύουν δέντρα. Ο αριθμός των οργανώσεων φύτευσης δέντρων έχει αυξηθεί κατά περίπου 300% τα τελευταία 30 χρόνια, σύμφωνα με μια μελέτη του 2021 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Biological Conservation. Αυτές οι ομάδες έχουν φυτεύσει σχεδόν 1,4 δισεκατομμύρια δέντρα σε 74 χώρες από το 1961. Αλλά ενώ η φύτευση δέντρων μπορεί να αιχμαλωτίσει μεγάλες ποσότητες άνθρακα, αυτό δεν αποτελεί καθόλου μαγική λύση για την κλιματική κρίση – οι ειδικοί εκτιμούν ότι ακόμα κι αν εκμεταλλευθούμε μέχρι τελευταίο τετράγωνο μέτρων για φύτευση δέντρων, αυτό μόνο του δεν θα ήταν αρκετό για να αντιστρέψει τις ανθρωπογενείς εκπομπές άνθρακα. Επιπλέον, πολλά φυτεύονται σε φυτείες που καλλιεργούν τα ίδια λίγα είδη σε μονοκαλλιέργειες, κάτι που μπορεί να βλάψει την τοπική βιοποικιλότητα.
Ένα φυτευμένο δέντρο θα απορροφήσει άνθρακα, ανεξαρτήτως του είδους του ή της κίνητρα των φυτευτών. Αλλά είναι δύσκολο να γίνουν γενικές δηλώσεις για την αποτελεσματικότητα της δασοκομίας ως μέσου απορρόφησης άνθρακα: Οι φυτείες δέντρων υπάρχουν σε όλο τον κόσμο, περιβάλλονται από διάφορα οικοσυστήματα με δικά τους ενδημικά είδη και τοπικούς πληθυσμούς που ζουν και εξαρτώνται από αυτά τα εδάφη – δεν υπάρχει “ένα δέντρο ταιριάζει σε όλους” λύση.
Το λιγότερο ποσοστό των φυτειών δέντρων δημιουργείται αποκλειστικά, ή ακόμα και κυρίως, με σκοπό την απορρόφηση άνθρακα, λέει ο Jacob Bukoski, επιστήμονας δασοκομίας στο Πανεπιστήμιο της Πολιτείας του Όρεγκον. Τα περισσότερα δέντρα φυτεύονται με σκοπό την συγκομιδή ξύλου ή ξυλόχαρτου. Οι οργανώσεις φύτευσης δέντρων είναι πιο πιθανό να δημιουργούν φυτείες για την αγροδασοκομία ή εμπορικούς λόγους, σημειώνουν επίσης οι συγγραφείς της μελέτης του 2021, παρά για τη βιοποικιλότητα ή την απορρόφηση άνθρακα.
Αυτές οι φυτείες υποστηρίζουν μερικές φορές εθελοντικές αγορές ανθρακα, γνωστές και ως αγορές αντιστάθμισης άνθρακα, όπου οι εταιρείες πληρώνουν για δραστηριότητες όπως η φύτευση δέντρων ως τρόπο για να αντισταθμίσουν τις συνολικές τους εκπομπές. Οι άνθρωποι τείνουν να προτιμούν τη χρήση πιστοποιητικών άνθρακα για τη φύτευση δέντρων πάνω από άλλες επιλογές, διότι ο στόχος είναι σαφής, λέει ο Μπούκοσκι. Μπορείτε να καταλάβετε απτά ότι τα πιστοποιητικά σας ανθρακα θα οδηγήσουν στη φύτευση δέντρων που διαχειρίζονται και παρακολουθούνται ιδανικά. Αλλά μόνο μια μικρή μειονότητα των δέντρων φυτεύεται για αυτές τις αγορές άνθρακα, λέει.
Στη δασοκομία υπάρχει μια φράση που λέει ότι πρέπει να φυτεύσετε “το σωστό δέντρο στο σωστό μέρος, για τον σωστό λόγο”. Αλλά όταν πολλές φυτείες δέντρων δημιουργούνται για εμπορικούς λόγους, το δέντρο που φυτεύεται συχνά δεν είναι το “σωστό” δέντρο, λέει ο Jesús Aguirre-Gutiérrez, οικολόγος στο Ινστιτούτο Περιβαλλοντικής Αλλαγής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
Σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό Trends in Ecology & Evolution, ο Aguirre-Gutiérrez και οι συνεργάτες του υποστηρίζουν ότι η επικέντρωση στον στόχο της διήθησης του άνθρακα κάνει τις οργανώσεις να παραβλέπουν τη σημασία της αποκατάστασης ισορροπημένων οικοσυστημάτων. Παγκοσμίως, οι φυτείες δέντρων τείνουν να φυτεύουν τα ίδια είδη όπως τικ, ευκαλύπτους, μαόνι, και μερικά άλλα που εκτιμούνται από τον τομέα του ξύλου, του χαρτιού και άλλους βιομηχανικούς κλάδους, λέει ο Aguirre-Gutiérrez. Το αποτέλεσμα είναι ένα τμήμα δέντρων που δεν υποστηρίζει τα τοπικά οργανισμούς ή δεν προάγει τη βιοποικιλότητα όπως θα κάναν τα ενδημικά φυτικά είδη.
Αυτά τα προβλήματα είναι παρόντα σε φυτείες δέντρων σε όλο τον κόσμο, αλλά ο Aguirre-Gutiérrez και οι συνεργάτες του ανησυχούν ιδιαίτερα για τα τροπικά περιβάλλοντα. Η γη εκεί είναι εκτενής, και συνθήκες όπως σταθερές θερμοκρασίες και υψηλή υγρασία προάγουν την ανάπτυξη των δέντρων – “αυτό είναι το λόγο για τον οποίο υπήρξε ανοδική ανάπτυξη των φυτειών σε αυτές τις τοποθεσίες”, λέει. Παράλληλα, τα τροπικά περιβάλλοντα φιλοξενούν μια απίστευτη ποικιλία φυτών και ζώων που δεν βρίσκονται πουθενά αλλού. Η αγνόηση τους κατά τη φύτευση δέντρων είναι βλαβερή. Όταν οι φυτείες αυξήσαν τον ξυλώδη κάλυψη της βραζιλιάνικης περιοχής Σαβάνα κατά 40%, αυτό “είχε ως αποτέλεσμα μείωση περίπου 30% της ποικιλότητας των φυτών και των μυρμηγκιών”, γράφουν ο Aguirre-Gutiérrez και οι συνεργάτες του στο νέο άρθρο.
Ο Aguirre-Gutiérrez δεν θέλει να αποθαρρύνει τον κόσμο από το να φυτεύει περισσότερα δέντρα, λέει. Αντίθετα, χρειαζόμαστε έναν καλύτερο τρόπο να προστατεύσουμε τα φυσικά οικοσυστήματα και τα είδη εκεί, όπως η προώθηση της αποκατάστασης ενδημικών ειδών δέντρων του δάσους. Τα τοπικά φυτά θα είναι “καλύτερα προσαρμοσμένα στις συνθήκες” σε αυτά τα περιβάλλοντα, λέει, πράγμα που σημαίνει ότι αυτά, και τα κοντινά είδη, είναι πιο πιθανό να ακμάζουν. “Αν πάμε προς αυτή την κατεύθυνση, αυτό θα μας φέρει την επιπρόσθετη αξία της διήθησης του άνθρακα, αλλά και αυτή τη βιωσιμότητα”.
“Όταν αξιολογείται τη χρησιμότητα ή το καλό μιας φυτείας δέντρων, υπάρχει πολλή λεπτομέρεια”, λέει ο Μπούκοσκι, και συχνά οι περιπτώσεις πρέπει να αξιολογηθούν ατομικά. Για παράδειγμα, μια φυτεία όπου τα δέντρα θα συγκομιστούν για ξύλο δεν θα παρέχει μακροπρόθεσμα οφέλη στη διήθηση του άνθρακα – αυτό την καθιστά άχρηστη; Αυτό δεν είναι αναγκαστικά μια συμπέρασμα που μπορείτε να συνάγετε χωρίς περισσότερες πληροφορίες, λέει.
Ο Aguirre-Gutiérrez λέει ότι χρειαζόμαστε περισσότερη έρευνα για τον ποσοτικοποίηση των επιπτώσεων που έχουν οι φυτείες δέντρων στις τοπικές οικολογίες και στους πληθυσμούς των ανθρώπων που ζουν σε αυτές τις περιοχές, πέρα από τον άνθρακα. “Γιατί, τελικά, οι επιπτώσεις αυτών των φυτειών θα αισθανθούν πρώτα από αυτές τις τοπικές κοινότητες.”
