Η συζήτηση για το Poor Things του Γιώργου Λάνθιμου βρίσκεται στο προσκήνιο μετά τις δύο Χρυσές Σφαίρες που κέρδισε η ταινία. Οι αναλύσεις και τα σχόλια περιστρέφονται φυσικά γύρω από τη σκηνοθεσία, την ερμηνεία των ηθοποιών και όλο το καλλιτεχνικό περιβάλλον της ταινίας η ιστορία της οποίας βασίζεται σε ένα επιστημονικό επίτευγμα.
Η πρωταγωνίστρια της ταινίας αυτοκτονεί και επιστρέφει στη ζωή μέσω μιας μεταμόσχευσης εγκεφάλου. Πρόκειται απλά για ένα εύρημα του συγγραφέα του βιβλίου το οποίο μετέφερε στη μεγάλη οθόνη ο Έλληνας σκηνοθέτης που θα παραμείνει για πάντα στη σφαίρα της φαντασίας ή η μεταμόσχευση εγκεφάλου είναι ένας επιτεύξιμος στόχος;
Η μεταμόσχευση οργάνων έχει προχωρήσει πολύ. Είναι πλέον δυνατή η μεταμόσχευση όχι μόνο της καρδιάς ή του ήπατος αλλά πολλών οργάνων του ανθρώπινου οργανισμού και οι μέθοδοι μεταμόσχευσης όπως και τα ποσοστά επιτυχίας βελτιώνονται συνεχώς. Τι γίνεται όμως με τη μεταμόσχευση εγκεφάλου;
Η απάντηση που δίνουν οι ειδικοί είναι ότι θεωρητικά δεν μπορεί κανείς να αποκλείσει αυτό το ενδεχόμενο αλλά απέχουμε πολύ ακόμη από το να συμβεί κάτι τέτοιο. Επιπλέον ακόμη και αν υπάρξει τεχνική δυνατότητα μεταμόσχευσης εγκεφάλου από άνθρωπο σε άνθρωπο εγείρονται κρίσιμα ηθικά ζητήματα τα οποία ακόμη και αν δεν εμποδίσουν την υλοποίηση αυτών των επεμβάσεων να καθυστερήσουν ακόμη περισσότερο την υλοποίηση μιας μεταμόσχευσης εγκεφάλου.
Τα εμπόδια και τα πειράματα
Πέρα από την ηθική διάσταση του ζητήματος ο εγκέφαλος είναι ένα ευαίσθητο όργανο και ο νωτιαίος μυελός που συνδέεται με τον εγκέφαλο δεν λειτουργεί ομαλά αν υπάρξει κοπή και επανένωση του.
Έχουν γίνει μεταμόσχευσης ολόκληρων κεφαλιών με τα περισσότερα ζώα να πεθαίνουν μέσα σε λίγες ώρες ή το πολύ εβδομάδες αν και υπήρξαν και μερικές περιπτώσεις που κάποιο ζώο διατηρήθηκε στη ζωή μερικούς μήνες. Οι μακροβιότεροι τα κατάφεραν μόνο λίγους μήνες. Αν και υπάρχουν επιστήμονες που έχουν συγκεντρώσει τα φώτα της δημοσιότητας υποστηρίζοντας ότι οι μεταμοσχεύσεις εγκεφάλου είναι προ των πυλών τα εμπόδια που πρέπει να υπερπηδηθούν είναι τεράστια.
Οι προσπάθειες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα αφορούν ολόκληρα κεφάλια και όχι απομονωμένο ζωντανό εγκέφαλο επειδή είναι ένα μαλακό όργανο που καταστρέφεται πολύ εύκολα για να προσπαθήσουμε να τον αφαιρέσουμε από το ένα κρανίο και να το τοποθετήσουμε σε κάποιο άλλο. Η προσπάθεια μεταμόσχευσης ενός απομονωμένου εγκεφάλου θα συνεπαγόταν επίσης την επανασύνδεση πολλών ευαίσθητων νεύρων κάτι που είναι εξαιρετικά δύσκολο. Η πρώτη απόπειρα έγινε το 1908, όταν οι επιστήμονες Αλέξις Καρέλ και Τσαρλς Γκάθρι μεταμόσχευσαν το κεφάλι ενός σκύλου σε άλλο σκύλο δημιουργώντας ένα ζώο που έμοιαζε με τον Κέρβερο το οποίο κατάφερε να επιβιώσει για λίγες ώρες.
Η προσπάθεια αυτή δεν καρποφόρησε όσον αφορά την μεταμόσχευση αυτή κάθε αυτή αλλά άνοιξε νέους δρόμους στην ιατρική επιστήμη. Ο Καρέλ τιμήθηκε αργότερα με Νόμπελ Ιατρικής για την έρευνα του στην επανασύνδεση των αιμοφόρων αγγείων που αργότερα θα οδηγούσε στη δυνατότητα μεταμόσχευσης οργάνων και επανασύνδεσης άκρων.
Το 1954 ο Σοβιετικός επιστήμονας Βλαντιμίρ Ντεμίκοφ πειραματίστηκε τοποθετώντας το πάνω μέρος του σώματος των σκύλων σε άλλα σκυλιά. Τα δικέφαλα ζώα που προέκυπταν κατάφεραν να ζήσουν ως επί το πλείστον μερικές ημέρες, με ένα να επιβιώνει έως και 29 ημέρες. Τα δύο κεφάλια ήταν λειτουργικά όπως το να τρώνε ή να πίνουν νερό και ανταποκρίνονταν σε οπτικά ερεθίσματα. Αλλά η ανοσολογική απόρριψη τελικά οδήγησε στον θάνατο των σκύλων.
Τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, ένας Αμερικανός νευροχειρουργός ονόματι Ρόμπερτ Γουάιτ προχώρησε την ιδέα της μεταμόσχευσης κεφαλής ένα βήμα παραπέρα. Χρησιμοποιώντας πιθήκους rhesus (Macaca mulatta), πειραματίστηκε με τη μεταμόσχευση μόνο κεφαλιών, όχι ολόκληρου του άνω σώματος, και έκανε τις μεταμοσχεύσεις κεφάλι με κεφάλι, αντί να τοποθετήσει ένα επιπλέον κεφάλι σε ένα πλήρες σώμα. Οι μεταμοσχευμένοι πίθηκοι μπορούσαν να μασούν και να καταπίνουν τροφή και να παρακολουθούν αντικείμενα με τα μάτια τους. Ήταν, ωστόσο, τετραπληγικοί, επειδή ο νωτιαίος μυελός τους είχε κοπεί και δεν μπορούσαν πλέον να στείλουν νευρικά σήματα στο σώμα τους. Πέθαναν επίσης μέσα σε περίπου 36 ώρες λόγω προβλημάτων με τη ροή του αίματος.
Η πρόοδος και τα προβλήματα
Σήμερα, είναι συχνά δυνατό να αποτραπεί η απόρριψη του ανοσοποιητικού με κοκτέιλ φαρμάκων αιχμής επιτρέποντας ακόμη και στον ιστό πλούσιο σε κύτταρα όπως το δέρμα να διαρκέσει δεκαετίες μετά από μεταμόσχευση. Οι επιστήμονες έχουν κάνει επίσης μεγάλα βήματα στην επανασύνδεση των αγγείων και στη διατήρηση της ροής αίματος στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια μιας χειρουργικής επέμβασης μεταμόσχευσης κεφαλής.
Το 2015 ο ερευνητής Ξιάοπινγκ Ρεν από το Ιατρικό Πανεπιστήμιο Harbin στην Κίνα πειραματίστηκε με ποντίκια και ανέφερε μια μέθοδο κοπής μόνο μιας από τις δύο σφαγιτιδικές φλέβες στο λαιμό και μιας από τις δύο καρωτίδες για τη σύνδεση ενός δεύτερου κεφαλιού ποντικιού με ένα πρώτο ποντίκι. σώμα, αφήνοντας την άλλη σφαγίτιδα και καρωτίδα να τροφοδοτεί το αρχικό κεφάλι.
Όμως παραμένουν μεγάλα προβλήματα. Ένα μεγάλο ζήτημα είναι ότι η μεταμόσχευση μιας κεφαλής απαιτεί τον τεμαχισμό και την επανασύνδεση ενός νωτιαίου μυελού. Αν και ο Ρεν και η ομάδα του έχουν βρει τρόπους να κόβουν τον νωτιαίο μυελό αρκετά χαμηλά σε ποντίκια ώστε να μπορούν τα μεταμοσχευμένα ζώα να αναπνέουν χωρίς αναπνευστήρα, δεν υπάρχουν καλές ενδείξεις στους ανθρώπους ότι ο νωτιαίος μυελός θα μπορούσε να επουλωθεί.
Μερικοί ερευνητές εξερευνούν νανοϋλικά και εξειδικευμένα πολυμερή για την επιδιόρθωση του νωτιαίου μυελού, αλλά αυτές οι μέθοδοι έχουν δοκιμαστεί μόνο σε ζώα με διαφορετική φυσιολογία του νευρικού συστήματος από τον άνθρωπο. Η πρόληψη της απώλειας οξυγόνου του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια και μετά τη χειρουργική επέμβαση θα ήταν επίσης πιο δύσκολη στους ανθρώπους από ό,τι στα ποντίκια, απλώς λόγω του μεγέθους και της υλικοτεχνικής υποστήριξης της κίνησης γύρω από μέρη του ανθρώπινου σώματος σε σχέση με τα μέρη του σώματος του ποντικιού. Υπάρχουν λίγα περιθώρια για λάθη: τα εγκεφαλικά κύτταρα αρχίζουν να πεθαίνουν μέσα σε πέντε λεπτά από την απώλεια οξυγόνου, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Νευρολογικών Διαταραχών και Εγκεφαλικής Συμφόρησης στις ΗΠΑ.
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει καμία έρευνα για τον έλεγχο του πόνου μετά από μεταμόσχευση κεφαλιού. Αυτός δεν είναι μόνο ο πόνος που θα προέκυπτε από τον ουσιαστικά αποκεφαλισμό. Θα ήταν επίσης κεντρικός νευροπαθητικός πόνος – ένας τύπος χρόνιου πόνου που εμφανίζεται συχνά μετά από βλάβη του νωτιαίου μυελού ή του εγκεφάλου. Αυτός είναι ένας τύπος πόνου που είναι «απίστευτα δύσκολο να αντιμετωπιστεί» σύμφωνα με τους ειδικούς. Για όλους αυτούς τους λόγους η Ηθικο-νομική Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης Νευροχειρουργικών Εταιρειών (EANS) κήρυξε τη μεταμόσχευση κεφαλής σε ανθρώπους ανήθικη το 2016. Η επιτροπή αυτή βέβαια δεν έχει νομική εξουσία να εμποδίσει τη διενέργεια μεταμοσχεύσεων κεφαλής αλλά εκδίδει επαγγελματικές κατευθυντήριες γραμμές για τη νευροχειρουργική πρακτική.
«Οι κίνδυνοι για τον ασθενή που υποβάλλεται σε μεταμόσχευση κεφαλής είναι τεράστιοι συμπεριλαμβανομένου του κινδύνου θανάτου. Δεν υπάρχει σταθερή βάση αποδεικτικών στοιχείων για όλα τα στάδια της διαδικασίας ενώ για ορισμένους ειδικούς υπάρχει ακόμη και έλλειψη απόδειξης της ιδέας» αναφέρεται σε ανακοίνωση της EANS.
