Πόσο οι ιδέες του Mark Zuckerberg και του Elon Musk διαμορφώνουν τη σημερινή ψηφιακή οικονομία; Μια μελέτη από έναν οικονομικό κοινωνιολόγο στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας, έχει αναλύσει ομιλίες, συνεισφορές σε βιβλία και άρθρα από τη Σιλικον Βάλεϊ, αποδεικνύοντας την εμφάνιση μιας νέας φιλοσοφίας της ψηφιακής κεφαλαιοκρατίας.
Ποια δικαιολογία υπάρχει για το να κερδίζει κανείς πολλά χρήματα; Οι Κάλβινοι του δέκατου ένατου αιώνα ερμήνευαν την οικονομική ευημερία ως ένδειξη ότι κάποιος θεωρούνταν ανάμεσα στους εκλεκτούς του Θεού. Αυτός ο τρόπος σκέψης, που επικεντρώνεται στη Γενεύη, επηρέασε τον φιλελευθερισμό.
Οι σημερινές δικαιολογίες για την οικονομική δραστηριότητα ακούγονται διαφορετικά. Επικεντρώνονται σε θέματα ευελιξίας και αποδοτικότητας. Ειδικά οι ψηφιακοί κεφαλαιοκράτες ισχυρίζονται ότι βελτιώνουν τον κόσμο. Το δόγμα τους: για κάθε κοινωνικό πρόβλημα, από την κλιματική αλλαγή έως την ανισότητα, υπάρχει τεχνική λύση που προσφέρει και τη δυνατότητα κερδοφορίας. Αυτή η προσέγγιση είναι γνωστή ως “λύσιονισμός”.
Ο οικονομικός κοινωνιολόγος Όλιβερ Νάχτβαι του Πανεπιστημίου της Βασιλείας, Ελβετίας, μαζί με τον συνάδελφό του Τίμο Σάιντλ από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης, Αυστρία, ήθελαν να διαπιστώσουν πόσο επιδραστική είναι αυτή η ιδέα σήμερα. Για τη μελέτη τους, βασίστηκαν σε διάφορα κείμενα από τη Σιλικον Βάλεϊ, το παγκόσμιο κέντρο υψηλής τεχνολογίας στη Δυτική Ακτή των ΗΠΑ. Τα αποτελέσματά τους δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Θεωρία, Πολιτισμός & Κοινωνία.
Από τη Δυτική Ακτή στην Ανατολική Ακτή
Με τη βοήθεια ενός αλγορίθμου μηχανικής μάθησης, οι ερευνητές εξέτασαν τις ομιλίες και τις συνεισφορές σε βιβλία ανθρώπων όπως ο ιδρυτής του Facebook, Mark Zuckerberg, και ο διευθύνων σύμβουλος της Tesla, Elon Musk – δηλαδή οι ελίτ της τεχνολογίας της Δυτικής Ακτής. Εξέτασαν επίσης άρθρα από το Wired, το περιοδικό που είναι δημοφιλές μεταξύ των προγραμματιστών και των αναπτυσσόμενων στην τεχνολογία. Η τρίτη πηγή που εξέτασαν οι Nachtwey και Seidl ήταν άρθρα από το περιοδικό Harvard Business Review της Ανατολικής Ακτής, το οποίο τείνει να διαβάζεται περισσότερο από διευθυντές στις ΗΠΑ παρά από τους τύπους της Σιλικον Βάλεϊ.
Ο Nachtwey εξηγεί την επιλογή των κειμενικών πηγών ως εξής: “Υποθέσαμε ότι τεχνολογικοί επιχειρηματίες όπως ο Zuckerberg θα χρησιμοποιούσαν επιχειρήματα λύσιονισμού. Αλλά θέλαμε να μάθουμε εάν η ιδεολογία επεκτείνεται πέρα από τον αποκλειστικό κύκλο των ελίτ της Σιλικον Βάλεϊ.”
Για τη μελέτη, πολλοί άνθρωποι κατέταξαν ανεξάρτητα επιλεγμένα αποσπάσματα κειμένων με έμφαση στις δικαιολογίες που αναφέρονται στα διάφορα παράγραφοι για οικονομική δραστηριότητα: βελτίωση του κόσμου, ευελιξία, αποδοτικότητα, κλπ. Στη συνέχεια, ένας αλγόριθμος υπολόγισε το ποσοστό των διαφόρων δικαιολογιών σε περισσότερα από 1,7 εκατομμύρια αποσπάσματα.
Για τις τεχνολογικές ελίτ στη δυτική ακτή των ΗΠΑ, ο λύσιονισμός αποδείχθηκε πράγματι ως η σημαντικότερη επιχειρηματική αναφορά. Η ιδέα έχει επίσης γίνει όλο και πιο επικρατής στο Wired, το οποίο αντιπροσωπεύει, κατά κάποιο τρόπο, τις νοοτροπίες του ευρύτερου τεχνολογικού περιβάλλοντος στη Σιλικον Βάλεϊ. Από την άλλη πλευρά, το Harvard Business Review περιείχε μόνο πρόχειρα ίχνη της ιδεολογίας. Φαίνεται ότι ο πυρετός για την ανοικοδόμηση της κοινωνίας δεν έχει φτάσει ακόμη σε όλες τις γωνιές της οικονομίας των ΗΠΑ. Με την αυξανόμενη ψηφιοποίηση, ωστόσο, αναμένεται να συνεχίσει να εξαπλώνεται σε άλλους τομείς και περιοχές οικονομικής δραστηριότητας, σύμφωνα με τον Nachtwey.
Αυτός συνοψίζει τη μελέτη ως εξής: “Ήμασταν οι πρώτοι που επιδείξαμε με ευρεία βάση δεδομένων ότι μια νέα σκέψη εμφανίζεται στο σημερινό ψηφιακό καπιταλισμό που παρέχει κεντρική δικαιολογία για την επιχειρηματική δραστηριότητα. Και αυτή η σκέψη επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τον λυσιονισμό.”
Οι “όχι και τόσο αληθινοί φιλάνθρωποι”
Ο Nachtwey θεωρεί αυτό το νέο κεφαλαιοκρατικό πνεύμα προβληματικό επειδή αντιμετωπίζει με ελάχιστη αξία τις δημοκρατικές διαδικασίες. Ο μεγάλος “άνθρωπος δράσης” Musk, για παράδειγμα, δεν εκτιμά τις προστασίες των εργαζομένων ή τη δημοκρατική ρύθμιση. Αποτέλεσμα είναι ότι οι εργοστάσια της Tesla στη Γερμανία έχουν πολύ περισσότερα εργατικά ατυχήματα από τα αντίστοιχα εργοστάσια της Audi.
Ο Nachtwey κριτικάρει επίσης τη Meta, πρώην Facebook: ισχυρίζεται ότι ενώνει τον κόσμο, αλλά επιτρέπει την εξάπλωση ψεύτικων ειδήσεων. “Ο λύσιονισμός δεν αντιμετωπίζει καθόλου πραγματικά προβλήματα. Είναι απλά ένα άδειο ιδεολογικό κελί”, καταλήγει. Ο Nachtwey αντιλαμβάνεται τη μελέτη του ως μια κριτική της αυτοπαρουσίασης των αμερικανικών τεχνολογικών γιγάντων, “την οποία θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε με μεγάλη δόση κατάρας.”
